Truyền hình trong thời đại hậu đặc quyền: Thích nghi hay tụt lại

Các đại biểu tham gia thảo luận tại phiên số 6, Diễn đàn báo chí năm 2025

Video không còn là đặc quyền, truyền hình không còn độc đạo

Khi video không còn là lãnh địa độc quyền của truyền hình, khi mỗi cá nhân đều có thể trở thành một kênh phát sóng ngay trên nền tảng xã hội, ngành truyền hình buộc phải tự đặt lại những câu hỏi căn bản về chính mình. Không còn đơn thuần là chuyện công nghệ, đây là một cuộc thích nghi sâu rộng về nội dung, công chúng, nền tảng và mô hình vận hành.

Ngay từ phần đầu phiên thảo luận, bà Nguyễn Thu Hà, Trưởng Ban Chuyên đề Khoa giáo của Đài Truyền hình Việt Nam, đã mở đầu bằng một phát biểu đề dẫn khơi gợi: Truyền hình ngày nay không còn là trung tâm phát nội dung hình ảnh duy nhất. Mỗi nền tảng số như YouTube, TikTok hay các ứng dụng OTT đều có khả năng sản xuất, phân phối và thu hút khán giả với tốc độ và mức độ cá nhân hóa vượt xa truyền hình truyền thống.

Các diễn giả đã phân tích rõ sự thay đổi trong cách sản xuất và phát hành nội dung video hiện nay. Đài truyền hình từng nắm toàn quyền kiểm soát từ kỹ thuật đến thời lượng phát sóng. Nay, video có thể được quay, dựng và lan truyền trên mạng xã hội chỉ bằng một chiếc điện thoại và vài cú chạm. Sức ép đến từ tính tiện dụng, phản hồi tức thời và khả năng lan tỏa của các nền tảng mới đã buộc truyền hình không thể tiếp tục vận hành theo lối cũ.

Tuy nhiên, bên cạnh thách thức, truyền hình vẫn có những lợi thế đặc thù. Chất lượng sản xuất, độ tin cậy, tính chính danh và khả năng triển khai chương trình quy mô lớn là những giá trị mà nhiều nền tảng xã hội khó thay thế. Vấn đề đặt ra không phải là truyền hình có nên giữ thế mạnh đó hay không, mà là làm sao để chuyển hóa nó sang ngôn ngữ của môi trường truyền thông số.

Công chúng thay đổi, truyền hình ở đâu trong bản đồ tiếp nhận mới

Phần thứ hai của phiên thảo luận tập trung vào việc phân tích công chúng truyền hình hiện nay. Các diễn giả cùng nhìn nhận rằng, công chúng truyền hình đang phân tầng và di chuyển nhanh chóng. Một nhóm công chúng trẻ đang rời bỏ màn hình TV truyền thống để chuyển sang điện thoại di động, nơi nội dung được cập nhật liên tục, ngắn gọn và dễ tiếp cận. Trong khi đó, nhóm công chúng trung niên và lớn tuổi vẫn giữ thói quen xem truyền hình, nhưng sự trung thành đang bị thử thách bởi tính tương tác kém và nội dung ít đổi mới.

Tỷ lệ rating – thước đo sống còn của truyền hình cũng đang thay đổi cả về cách tính lẫn ý nghĩa. Rating hiện nay không chỉ còn là số người xem trực tiếp qua sóng mà còn cần tính đến lượng xem lại, chia sẻ và mức độ gắn kết trên các nền tảng khác. Tác động của việc công chúng thay đổi không chỉ ảnh hưởng đến nội dung mà còn trực tiếp đến cấu trúc nguồn thu của các đài truyền hình. Quảng cáo không thể mãi trông vào những khung giờ vàng khi mà người xem đã dịch chuyển sang nền tảng linh hoạt hơn.

Phần ba của phiên thảo luận đã mở ra những sáng kiến mà các đài truyền hình trong và ngoài nước đang triển khai nhằm giành lại khán giả và tái thiết lập vị thế. Các diễn giả cho biết nhiều đài truyền hình địa phương đã bắt đầu xây dựng hệ thống sản xuất nội dung riêng cho từng nền tảng, từ chương trình phát trên OTT cho đến bản tin định dạng dọc tối ưu cho điện thoại thông minh.

Câu chuyện không chỉ dừng lại ở việc thay đổi hình thức thể hiện. Nhiều đài đang có những nỗ lực mạnh mẽ trong việc sáng tạo format mới, cải tiến chương trình chính luận và tạo ra những sản phẩm truyền hình mang tính tương tác cao. Thay vì chỉ “nói cho dân nghe”, truyền hình cần chuyển sang “nói cùng dân” và “nghe từ dân”, bằng những hình thức kể chuyện phù hợp với văn hóa tiêu dùng nội dung hiện đại.

Chiến lược số hóa cũng là một hướng đi quan trọng. Một số đài lớn đang phát triển hệ thống OTT riêng để làm chủ nền tảng phân phối, trong khi nhiều đơn vị khác chọn cách kết hợp với nền tảng thứ ba như YouTube để tận dụng hạ tầng sẵn có. Mỗi lựa chọn đều có ưu điểm và thách thức riêng, nhưng điểm chung là truyền hình đang chủ động bước vào cuộc chơi mới, không còn chỉ là người đưa tin mà còn là người xây dựng nền tảng truyền thông.

Về mặt tài chính, nhiều đài đã bắt đầu thay đổi cấu trúc nguồn thu. Thay vì lệ thuộc hoàn toàn vào quảng cáo truyền thống, họ đang phát triển các dòng sản phẩm mới như truyền hình thương mại, nội dung theo đơn đặt hàng, gói dịch vụ truyền thông tích hợp cho doanh nghiệp, và kể cả mô hình thu phí nội dung chuyên biệt.

Truyền hình phải đi cùng thời đại để không lùi về quá khứ

Phần cuối của phiên thảo luận đã đưa ra những dự báo thực tế nhưng không bi quan về tương lai của truyền hình. Các khách mời đồng thuận rằng truyền hình không biến mất, mà đang biến đổi. Đài truyền hình không chỉ còn là nơi phát sóng, mà phải là một tổ chức truyền thông linh hoạt, sáng tạo, biết xây dựng nội dung đa nền tảng, biết phân tích dữ liệu người xem và có khả năng ứng xử nhanh với những biến động trong hành vi công chúng.

Tương lai của truyền hình không nằm ở việc giữ khư khư vị trí truyền thống, mà ở chỗ nắm bắt được điều gì là cốt lõi và điều gì cần chuyển hóa. Nếu biết tự làm mới từ mô hình sản xuất đến cách tiếp cận người xem, nếu biết giữ vững những giá trị then chốt như chất lượng, sự chính xác và tính định hướng, truyền hình sẽ tiếp tục là một trong những trụ cột quan trọng của hệ thống thông tin quốc gia.

Phiên thảo luận kết thúc với lời nhấn mạnh của bà Nguyễn Thu Hà rằng, sự thích nghi của truyền hình trong môi trường truyền thông mới không phải là một lựa chọn mang tính kỹ thuật, mà là một quyết định chiến lược mang tính sống còn. Không thay đổi thì sẽ bị thay thế. Nhưng thay đổi cũng cần giữ lấy cốt lõi của một nghề nghiệp đã gắn với sự phát triển của xã hội suốt nhiều thập kỷ.