15.000 hộ dân sẽ di dời: Bước ngoặt lớn trong chiến lược chỉnh trang kênh rạch TP HCM

Hình ảnh hàng loạt nhà ven kênh ở Quận 8, TP HCM. Ảnh A.T

Bức tranh kênh rạch ô nhiễm và hệ lụy lâu dài

Theo thống kê, TP HCM hiện có hơn 1.000 km kênh rạch lớn nhỏ. Tuy nhiên, nhiều tuyến bị lấn chiếm, tắc nghẽn, ô nhiễm, nhất là tại Quận 8 (sau 1/7, Quận 8 còn 6 phường, xã: Phường Chánh Hưng, Phú Định, Bình Đông, Bình Phú và xã Tân Nhựt, Bình Hưng) – khu vực được xem là “tâm điểm đỏ” về ô nhiễm môi trường và nhà ở tự phát ven kênh trong nhiều thập kỷ qua. Kênh Đôi, Kênh Xáng, Rạch Ông Bé, Kênh Bến Nghé, Sông Ông Lớn, Rạch Nhụy, kênh Tẻ, kênh Ông Bức, Lò Gốm… đã và đang trong tình trạng ô nhiễm nặng, không chỉ gây mất mỹ quan đô thị mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng thoát nước và ngập lụt.

Thực trạng này là hậu quả của mô hình phát triển đô thị thiếu tầm nhìn trong nhiều giai đoạn trước đây, khi việc quy hoạch bị phá vỡ, chồng chéo, thiếu đồng bộ. Môi trường kênh rạch bị biến dạng do rác thải sinh hoạt, xây dựng tự phát và nhà ở lấn chiếm hành lang bảo vệ.

Mục tiêu kiến tạo đô thị bền vững từ chỉnh trang kênh rạch

Trước bức tranh đô thị ngổn ngang và ô nhiễm ken dày, ngày 27/6/2025, UBND TP HCM ban hành Quyết Định số 3303/QĐ-UBND phê duyệt Đề án chỉnh trang khu vực nhà ở trên và ven rạch Quận 8. Quận 8 được Thành ủy TP HCM chọn làm đơn vị thí điểm triển khai đề án trong giai đoạn 2025–2030.

Theo quy hoạch đã phê duyệt, TP HCM sẽ tiến hành di dời gần 15.000 hộ dân sinh sống trên và ven các tuyến kênh rạch Quận 8 để giải quyết những điểm nghẽn về hạ tầng, môi trường và an sinh, mở ra không gian đô thị mới xanh - sáng - bền vững.

Mục tiêu cốt lõi của đề án là di dời toàn bộ các hộ dân sống trên và ven kênh rạch, đi đôi với việc đầu tư xây dựng 9 dự án nhà ở tái định cư và nhà ở xã hội, cải tạo chung cư cũ, nạo vét kênh rạch, xây dựng bờ kè, mở rộng đường giao thông, phát triển mảng xanh và không gian công cộng.

Trong giai đoạn 2021–2025, TP HCM đã ban hành Quyết Định 3837/QĐ-UBND với chỉ tiêu di dời 6.500 hộ. Tính đến nay, đã di dời được 2.984 hộ, dự kiến đến cuối 2025 hoàn thành 5.548 hộ (85,35% chỉ tiêu). Quyết định số 2988/QĐ-UBND ban hành ngày 16/6/2025 tiếp tục triển khai đề án chỉnh trang đô thị giai đoạn 2025–2030 ở quy mô lớn hơn, trên phạm vi toàn thành phố.

Việc di dời không chỉ đơn thuần là chỉnh trang mà còn hướng đến đối mặt với sinh kế của gần 15.000 hộ dân. Theo đánh giá từ UBND Thành phố, người dân sẽ được đảm bảo quyền lợi tối đa về tái định cư, hỗ trợ chính sách, chọn nơi sinh sống mới. Đối với nhiều hộ, đây còn là cơ hội thoát nghèo, thay đổi chất lượng cuộc sống một cách căn cơ nhất.

TP HCM đang lựa chọn phương án tái định cư hợp tác công - tư, trong đó nhà đầu tư được giao khai thác quỹ đất hai bên kênh sau khi đã hoàn tất tái định cư cho người dân. Mô hình này nhằm huy động nguồn lực xã hội hóa, tiết kiệm ngân sách, và tăng hiệu quả sử dụng đất đô thị.

Không dừng lại ở việc “di dời và xóa đi”, TP HCM đang tiến tới tư duy “hồi sinh và khai thác” không gian hai bên kênh rạch. Đồng loạt với việc xóa bỏ nhà ở tự phát, TP HCM sẽ đầu tư tuyến giao thông ven kênh, phục hồi chức năng thoát nước, tăng cường cây xanh, công trình công cộng, trung tâm dịch vụ đô thị.

Mục tiêu được đặt ra là từ một không gian ô nhiễm, lộn xộn, Quận 8 sẽ trở thành khu đô thị xanh, thông minh, đạt chuẩn về hạ tầng kỹ thuật, góp phần vào bức tranh TP HCM không còn ngập nước, rác thải, và môi trường bị tàn phá.

Hướng đi chiến lược và cam kết chính trị rõ ràng

Sự thành công của Đề án chỉnh trang tại Quận 8 sẽ là phép thử quan trọng cho chiến lược dài hơi của TP HCM trong việc tái thiết đô thị gắn với bảo vệ môi trường. Không chỉ là một đề án mang tính “giải cứu” kênh rạch, đây là định hướng phát triển bền vững, đặt người dân là trung tâm, đồng thời khai mở động lực kinh tế mới từ không gian ven sông – kênh – rạch.

Với hàng loạt quyết sách liên hoàn và đồng bộ, TP HCM đang cho thấy một tầm nhìn quy hoạch lâu dài, chấm dứt tư duy manh mún trong xử lý vấn đề đô thị. Khi bài toán quy hoạch, nguồn vốn và tái định cư cùng được giải quyết thấu đáo, không chỉ Quận 8 mà cả thành phố sẽ thay da đổi thịt.

Đề án di dời gần 15.000 hộ dân tại Quận 8 không chỉ mang ý nghĩa chỉnh trang đô thị thuần túy mà còn là bước chuyển mình chiến lược trong tư duy phát triển đô thị hiện đại. Việc dám nhìn thẳng vào tồn tại, dám làm và làm đến nơi sẽ là tiền đề để TP HCM bước vào chu kỳ phát triển mới – nơi kênh rạch không còn là nỗi ám ảnh mà trở thành tài sản đô thị đáng giá, phục vụ cộng đồng, bảo tồn môi trường và thúc đẩy kinh tế đô thị một cách thông minh và bền vững.