Người làm báo: Trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ công dân

1. Bảo tàng Báo chí Việt Nam dường như đông khách thăm hơn thường nhật, nhất là các đoàn tham quan, tìm hiểu theo chuyên đề. Chị hướng dẫn viên niềm nở đón khách, giải thích: “Tháng 6 - Ngày hội làng báo chí mà. Từ tháng 5 vừa qua, bảo tàng đã có số khách thăm đông hẳn lên rồi”.

Tháng 5 diễn ra nhiều sự kiện quan trọng của đất nước. Chúng ta vừa long trọng tổ chức thành công Lễ kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975-30/4/2025) và Ngày Quốc tế lao động (1-5). Liền theo đó là kỷ niệm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ (7-5); kỷ niệm Ngày Chiến thắng phát xít (9-5). Đặc biệt, Đảng, Nhà nước và nhân dân ta thành kính dâng lên Chủ tịch Hồ Chí Minh những thành tựu to lớn trong công cuộc đổi mới đất nước nhân kỷ niệm 135 Ngày sinh của Người (19/5/1890-19/5/2025).

Với những người làm báo, một sự kiện quan trọng trong chương trình nghị sự của Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương, Hội Nhà báo Việt Nam, đó là Hội thảo “100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam 21/6/1925-21/6/2025” vừa diễn ra tại Thủ đô Hà Nội, thu hút hơn 400 nhà báo, nhà quản lý, cán bộ nghiên cứu khoa học, với chủ đề: Báo chí cách mạng Việt Nam đồng hành cùng dân tộc, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân.

Hội thảo trên có thời gian song hành cùng dịp các cơ quan báo chí, các cấp hội chào mừng kỷ niệm 75 năm thành lập Hội Nhà báo Việt Nam (1950-2025); kỷ niệm 75 năm Đại hội lần thứ I Hội Những người viết báo Việt Nam (Hội Nhà báo Việt Nam: 2/6/1950-2/6/2025). Tháng 6, các sự kiện lịch sử của dân tộc, của đất nước diễn ra liên tục, nối tiếp nhau.

2. Trong cuộc đời, sự nghiệp cách mạng vĩ đại của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ghi một dấu mốc quan trọng: Người đã sáng lập tờ báo Thanh Niên - Cơ quan ngôn luận của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, ra số đầu tiên ngày 21-6-1925, tại Quảng Đông (Trung Quốc).

Với mục đích tập hợp những thanh niên yêu nước có xu hướng cộng sản, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc được Bộ Phương Đông của Quốc tế Cộng sản điều động từ Liên Xô đến Quảng Đông gây dựng phong trào, từng bước chuẩn bị về chính trị, tư tưởng và tổ chức cho ra đời một đảng mác-xít ở Việt Nam. Người đã mở các lớp huấn luyện chính trị, đào tạo đội ngũ cán bộ, chuẩn bị cho sự ra đời chính Đảng ở trong nước.

Tờ báo Thanh Niên gắn liền với tên tuổi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Tòa soạn xuất bản tại số nhà 13 (nay là số 248-250), đường Văn Minh, thành phố Quảng Châu, tỉnh Quảng Đông (Trung Quốc). Những chiến sĩ cộng sản thế hệ đầu tiên cũng là những học viên xuất sắc, đồng hành cùng tờ báo, bao gồm các chiến sĩ-tác giả: Lê Hồng Sơn, Hồ Tùng Mậu, Trương Vân Lĩnh, Lê Duy Điếm. Tờ báo Thanh Niên đặt nền móng cho nền báo chí cách mạng Việt Nam và ngày 21-6 đi vào lịch sử, trở thành Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam.

3. Trong sự nghiệp giải phóng dân tộc, chống thực dân, đế quốc và phong kiến, dưới sự lãnh đạo của Đảng ta, báo chí cách mạng Việt Nam luôn là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, văn hóa; đồng hành cùng dân tộc, hết lòng phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Mỗi cơ quan báo chí, mỗi người làm báo cách mạng luôn khắc sâu trong tâm trí lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh - Người thầy của báo chí cách mạng Việt Nam: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng; cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa”.

Nhà thơ Sóng Hồng khắc họa chân dung người cầm bút chiến sĩ: “Dùng ngòi bút làm đòn xoay chế độ. Mỗi vần thơ bom đạn phá cường quyền”.

Trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và thời kỳ “chín năm kháng chiến” chống thực dân Pháp, Đảng ta luôn phát huy vai trò lãnh đạo, khai thác sức mạnh của lực lượng báo chí phục vụ kháng chiến, kiến quốc. Thời kỳ này, các cơ quan báo chí của Đảng và tổ chức quần chúng yêu nước đã hoàn thành sứ mệnh cao cả của mình, góp phần đấu tranh giải phóng dân tộc, đánh đổ thực dân, phong kiến.

Lịch sử dân tộc ghi nhận chiến công trên mặt trận tuyên tuyền của các tòa soạn báo, tiêu biểu bao gồm các báo: Cứu quốc Trung ương, Sự thật, Độc Lập, Quân Du kích, Vệ Quốc quân, Lao động, Phụ nữ, Vui sống… Các nhà lãnh đạo Đảng, đoàn thể, các chiến sĩ trên mặt trận, đồng thời cũng là những cây bút sắc sảo, cứng cáp như cây gỗ tứ thiết trong làng báo, tên tuổi mãi mãi lưu danh.

Đó là nhà thơ Sóng Hồng (bút danh của Tổng Bí thư Trường Chinh), nhà báo Vân Đình (Đại tướng Võ Nguyên Giáp). Và các nhà báo kiêm nhà thơ, nhà văn, nhà bình luận chính trị: Xuân Thủy, Hoàng Tùng, Đỗ Đức Dục, Hải Triều, Lưu Văn Lợi, Huỳnh Tấn Phát, Huỳnh Văn Tiểng, Nguyễn Thành Lê, Hồng Chương, Lưu Quý Kỳ, Quang Đạm, Phan Thao, Như Phong, Đào Tùng, Phan Quang…

4. Trang vàng lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam ghi danh sáng chói tên tuổi các Anh hùng chiến sĩ, liệt sĩ báo chí đã hiến dâng tuổi thanh xuân của mình cho sự nghiệp cách mạng vĩ đại của dân tộc. Bảo tàng Báo chí Việt Nam ghi chiến công thầm lặng của các thế hệ làm báo phục vụ các cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Họ đã có mặt tại các mặt trận khói lửa, ác liệt nhất, sát cánh cùng các chiến sĩ tại chiến hào. Họ cầm bút, vác máy quay phim, máy ảnh, điện đài và cầm súng. Họ đã dũng cảm chiến đấu, hy sinh xương máu của mình như những người lính thực thụ.

Bảo tàng báo chí lưu danh 512 liệt sĩ trong hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược và chiến tranh biên giới bảo vệ Tổ quốc, trong đó có 260 liệt sĩ thuộc Thông tấn xã Việt Nam. Trong đó, một đợt đi chiến trường B, có 66 phóng viên nữ thì 19 chị “mãi mãi tuổi 20”, hy sinh trên đất Nam Bộ. Tổ quốc và nhân dân mãi khắc ghi dấu ấn hùng anh của các nhà báo liệt sĩ, phóng viên chiến trường như Trần Kim Xuyến, Trần Đăng, Hoàng Lộc, Thôi Hữu, Lê Đình Dư, Nguyễn Ngọc Tứ, Dương Thị Xuân Quý, Lê Anh Xuân, Nguyễn Huy, Nguyễn Trọng Định…

Các nhà báo và cơ quan báo chí đã ghi đậm dấu ấn mang tính lịch sử không khác gì một chiến công, làm rạng danh tên tuổi nước Việt Nam độc lập, anh hùng với thế giới. Đó là bản tin của Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam phát đi Tuyên ngôn Độc lập của Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 2-9-1945; Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch và Chính phủ (19-12-1946)... Giới bình luận phương Tây nhận xét: Bản tin, ảnh chiếc xe tăng Quân Giải phóng húc đổ cánh cổng Dinh Độc Lập chính quyền Sài Gòn trưa ngày 30-4-1975 có sức mạnh hơn nhiều quả bom tấn!

5. Nước Việt Nam liền một dải, cả nước chung tay xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, lực lượng báo chí vẫn phát huy tinh thần xung kích, đi đầu trong các phong trào thi đua sản xuất giỏi, sẵn sàng chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Lịch sử ghi nhận vai trò, trách nhiệm của các cơ quan báo chí, đội ngũ phóng viên luôn đi đầu, dám nhận việc khó trong thời kỳ 40 năm đổi mới đất nước do Đảng ta lãnh đạo. Các thế hệ làm báo đã không ngại dấn thân, đằm mình vào cuộc sống sôi động, bão lửa của nhân dân; dùng ngòi bút của mình để chống lại cái ác, cái xấu, bởi “văn học là nhân học”, “người làm báo là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa”.

Cuộc chiến “chống giặc nội xâm” không tiếng súng nhưng gay go, gian khổ, ác liệt cũng không kém và vẫn phải đổ nhiều mồ hôi, nước mắt, đôi khi cả máu nữa. Điều đó rất cần trái tim và dũng khí của người làm báo. Chính vì vậy, cần phải xây dựng một môi trường văn hóa trong các tòa soạn báo và người làm báo có văn hóa vì một nền báo chí liêm chính và nhân văn. Vì thế, phóng viên báo chí phải nghiêm túc tự soi, tự sửa, thực hiện thật tốt Quy định 10 điều về đạo đức nghề nghiệp người làm báo.

Xã hội đang cần, rất cần những tác phẩm báo chí có giá trị phản ánh các điển hình tiên tiến, gương người tốt - việc tốt, các hành động dũng cảm nhưng cũng cần lắm những bài phóng sự, điều tra tham gia các cuộc thi nghề báo. Các cơ quan từ Trung ương đến địa phương đang có các “sân chơi” rộng mở chào đón các tác phẩm báo chí xuất sắc tham gia Giải Báo chí quốc gia, Giải Báo chí Búa liềm vàng, Giải Báo chí Diên Hồng…

Năm 2025, diễn ra nhiều sự kiện quan trọng của đất nước, cũng là cơ hội, “mảnh đất dụng võ” cho giới báo chí Việt Nam. Các cơ quan báo chí, hội nhà báo các cấp đang cùng chung nhịp đập với đất nước và dân tộc đi vào “kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”, lập nhiều thành tích mới, kỷ lục mới chào mừng Đại hội XIV của Đảng.