Tăng 'hậu kiểm', rõ trách nhiệm cấp xã trong quản lý trật tự xây dựng

Tăng “hậu kiểm” để phát hiện và xử lý các sai phạm về xây dựng

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn TP. Hải Phòng) đánh giá, dự thảo Luật Xây dựng lần này đã sửa đổi, bổ sung nhiều nội dung quan trọng như đơn giản hóa thủ tục, phân cấp mạnh mẽ, tăng hậu kiểm, thúc đẩy chuyển đổi số trong lĩnh vực quản lý nhà nước về xây dựng.

Quan tâm tới miễn giấy phép xây dựng, đại biểu Nga cho biết, so với Luật Xây dựng hiện hành, dự thảo luật quy định miễn giấy phép xây dựng đối với một số loại công trình, theo hướng giảm “tiền kiểm”, tăng “hậu kiểm” trong việc quản lý các công trình xây dựng. Đây là nội dung phù hợp với mục tiêu cải cách, cắt giảm các thủ tục hành chính, giảm thời gian, chi phí thực hiện các thủ tục hành chính cho người dân, doanh nghiệp.

Tuy nhiên, thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, tình trạng xây dựng không phép, sai phép, lấn chiếm vỉa hè, đất công, xây vượt tầng, thay đổi công năng… diễn ra ở nhiều nơi. Nhiều công trình không được phát hiện từ sớm, chỉ khi công trình đã xây gần xong hoặc hoàn thiện mới bị phát hiện và xử lý.

Đại biểu cho rằng, trước thực trạng như vậy, cùng với bối cảnh thực hiện mô hình chính quyền địa phương hai cấp, đội ngũ cán bộ chuyên môn về xây dựng ở cấp xã rất mỏng, phần lớn là kiêm nhiệm, không có đủ lực lượng để thực hiện giám sát, phát hiện kịp thời vi phạm; ở một số địa phương còn thiếu cán bộ có chuyên môn sâu về xây dựng. Điều đó dẫn tới những khó khăn trong việc thực hiện kiểm tra, giám sát các công trình xây dựng trên thực tế.

Vì vậy, song song với việc cắt giảm khâu “tiền kiểm”, miễn giấy phép xây dựng đối với một số công trình xây dựng, cần bổ sung các cơ chế tăng cường “hậu kiểm” để phát hiện và xử lý các sai phạm về xây dựng kịp thời; quy định rõ trách nhiệm của UBND cấp xã, trong việc kiểm tra, phát hiện và xử lý vi phạm các quy định xây dựng ngay từ giai đoạn đầu; bổ sung chế tài xử lý trách nhiệm người đứng đầu nếu không phát hiện hoặc xử lý kịp thời các sai phạm về công trình xây dựng; nghiên cứu bố trí lực lượng hỗ trợ quản lý xây dựng ở cấp cơ sở… để khâu “hậu kiểm” thực sự kịp thời và đạt hiệu quả. Tránh tình trạng mở cơ chế “hậu kiểm” nhưng không có đủ nguồn nhân lực, con người để thực hiện “hậu kiểm”.

Phát huy hiệu quả của chính quyền cơ sở

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (đoàn TP. Hồ Chí Minh) cho biết, đối với Cơ sở dữ liệu quốc gia và chuyển đổi số cần quy định rõ “đầu ra” bắt buộc và mốc thời gian cụ thể. Dự thảo đã đề cập tại Điều 14 về Cơ sở dữ liệu quốc gia về hoạt động xây dựng và Điều 7 về chuyển đổi số, mô hình thông tin công trình (BIM). Đại biểu đề nghị, cân nhắc bổ sung mốc thời gian vận hành tối thiểu theo lộ trình 24 - 36 tháng kể từ khi Luật có hiệu lực; quy định bắt buộc cung cấp dữ liệu đầu vào đối với các khâu thẩm định, cấp phép và nghiệm thu; liên thông tự động với cơ sở dữ liệu đất đai, quy hoạch, phòng cháy chữa cháy và môi trường; xây dựng chuẩn API mở để địa phương và doanh nghiệp tích hợp; thống nhất mã định danh công trình xuyên suốt từ chủ trương đầu tư đến phá dỡ.

Theo đại biểu, quy định rõ ràng như vậy sẽ giúp biến Điều 14 và Điều 7 từ phần “nguyên tắc” thành công cụ quản trị số có thể đo lường, qua đó giảm xin cho, giảm chi phí tuân thủ và tránh trùng lặp hồ sơ.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị cân nhắc bổ sung nguyên tắc “một lần thẩm định, dùng nhiều lần”, theo đó kết quả của cơ quan chuyên môn về xây dựng phải là căn cứ bắt buộc khi phê duyệt và không yêu cầu thêm các bước thẩm định lặp lại. Đại biểu đề xuất phân nhóm rủi ro theo quy mô và mức độ ảnh hưởng đến an toàn, môi trường để quyết định việc có hay không thẩm tra độc lập; thừa nhận giá trị pháp lý của thẩm tra tư nhân có điều kiện đối với nhóm công trình rủi ro thấp đến trung bình; quy định trần thời hạn giải quyết hồ sơ và áp dụng cơ chế “im lặng là đồng ý” đối với các hạng mục kỹ thuật đã có quy chuẩn rõ ràng. Cách tiếp cận này theo đại biểu sẽ rút ngắn thời gian, giảm chi phí và vẫn bảo đảm an toàn công trình.

Ngoài ra, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng quan tâm việc phân cấp mạnh cho cấp xã trong quản lý trật tự xây dựng gắn mô hình chính quyền hai cấp. Cụ thể, Điều 94 đã giao trách nhiệm cho UBND cấp xã trong quản lý hoạt động đầu tư xây dựng, quản lý trật tự xây dựng theo phân cấp. Đại biểu đề nghị quy định cụ thể cơ chế: Ủy quyền cho UBND cấp xã quyền kiểm tra hiện trường, lập biên bản vi phạm, tạm dừng thi công đối với công trình nhà ở riêng lẻ, công trình nhỏ lẻ; tiếp nhận - trả kết quả một số thủ tục đơn giản theo cơ chế một cửa điện tử, liên thông với cấp tỉnh; chế tài trách nhiệm người đứng đầu nếu để xảy ra vi phạm trật tự xây dựng kéo dài. Theo đại biểu Hùng, việc này sẽ rút ngắn khoảng cách quản lý, phát huy hiệu quả của chính quyền cơ sở. 

Các đại biểu tán thành cao với sự cần thiết sửa đổi Luật Xây dựng nhằm hoàn thiện thể chế quản lý đầu tư xây dựng trong bối cảnh chuyển đổi số, phát triển kinh tế xanh và mô hình chính quyền hai cấp. Dự thảo đã có những điều chỉnh đáng ghi nhận về phân cấp, quy chuẩn kỹ thuật và cơ sở dữ liệu, song cần tiếp tục hoàn thiện để đo lường được kết quả, giảm tầng nấc thủ tục, nâng cao trách nhiệm giải trình và bảo đảm yêu cầu quốc phòng - an ninh đối với hạ tầng trọng yếu.