Đổi mới, linh hoạt, tạo đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng

Áp dụng nền tảng công nghệ số trong lấy ý kiến Nhân dân

Ủy ban Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đang tổ chức công bố lấy ý kiến Nhân dân về toàn văn dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 và các tài liệu kèm theo. Việc lấy ý kiến Nhân dân, các ngành, các cấp về dự thảo Nghị quyết đã chính thức bắt đầu từ ngày 6/5/2025 và sẽ hoàn thành vào ngày 5/6/2025 với tinh thần dân chủ, thực chất, bằng nhiều hình thức đa dạng, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, phù hợp với thực tế ở cơ sở, tạo điều kiện thuận lợi để các tầng lớp Nhân dân tham gia góp ý.

Theo nhiều đại biểu Quốc hội, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp lần này là một bước đi lịch sử, mang tính kiến tạo, thể chế sâu rộng, đặt nền móng pháp lý cho việc tiếp tục đổi mới tổ chức bộ máy Nhà nước, phù hợp với yêu cầu phát triển của đất nước trong thời đại chuyển đổi số và hội nhập quốc tế sâu rộng.

Việc sửa đổi Hiến pháp 2013 ở thời điểm hiện nay là yêu cầu tất yếu của thực tiễn sau hơn 1 thập kỷ thực hiện. Nhiều quy định của Hiến pháp năm 2013 dù đã góp phần ổn định tổ chức bộ máy và phát huy dân chủ nhưng đang bộc lộ những giới hạn và khoảng trống, nhất là trước yêu cầu tinh gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả của bộ máy, đặc biệt trong bối cảnh sáp nhập đơn vị hành chính.

Việc sửa đổi cũng củng cố vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị- xã hội, từ đó không chỉ là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân mà phải là chủ thể có quyền năng giám sát thực chất, phản biện chính sách, tham gia thiết kế chính sách công. Đồng thời, việc sửa đổi cũng tạo cơ sở hiến định cho việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp xã. Đây là vấn đề chưa có tiền lệ nhưng đang đặt ra cấp bách, cần được Hiến pháp quy định.

Uỷ ban Dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 xác định cần đổi mới công tác thông tin tuyên truyền, động viên sự tham gia tích cực của các tầng lớp Nhân dân, cán bộ, đảng viên, các chuyên gia, nhà khoa học và toàn hệ thống chính trị.

Bên cạnh đó, ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong lấy ý kiến Nhân dân về dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 thông qua ứng dụng điện tử VneID.

Theo Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Phương Thuỷ (đoàn TP Hà Nội), từ đầu năm 2025, Quốc hội đã quyết định chủ trương sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp.

Ngày 6/5, Ủy ban dự thảo sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 đã công bố kế hoạch lấy ý kiến Nhân dân, các ngành, các cấp về dự thảo Nghị quyết sửa đổi Hiến pháp. Dự thảo này đã được công khai trên các phương tiện thông tin đại chúng, đánh dấu một bước tiến bộ đáng kể.

Điểm khác biệt trong lần lấy ý kiến này là ngoài các hình thức truyền thống, chúng ta đã áp dụng nền tảng số thông qua ứng dụng VNeID. Đại biểu Nguyễn Phương Thuỷ kỳ vọng việc sửa đổi Hiến pháp lần này sẽ tạo nên một đợt sinh hoạt chính trị sâu rộng trong toàn hệ thống chính trị, nhận được sự quan tâm và tham gia tích cực của Nhân dân.

Để việc lấy ý kiến Nhân dân về sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp đảm bảo quy trình, quy định, các đại biểu Quốc hội cho rằng cần chủ động xây dựng lộ trình tham vấn xã hội rộng rãi, khoa học để "dân biết, dân bàn, dân góp ý", đồng thời dân phải đồng thuận cao. Cùng đó, xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật lập hiến theo hướng ngôn ngữ rõ ràng, nhất quán.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí (đoàn TP Hà Nội) cho rằng, việc lấy ý kiến Nhân dân và tiếp thu ý kiến Nhân dân là việc làm hết sức quan trọng, hết sức cần thiết. Việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp là công việc rất hệ trọng, trong khi thời gian thực hiện không nhiều, do đó việc tham vấn ý kiến của các nhà khoa học, chuyên gia là vô cùng quan trọng.

Đại biểu cho rằng, Ủy ban dự thảo cần tổ chức nhiều buổi tọa đàm với các nhà khoa học, các chuyên gia là những người đã tham gia nhiều trong lĩnh vực lập pháp trong và ngoài nước, lĩnh vực Mặt trận Tổ quốc để có được những ý kiến đóng góp sắc bén, chất lượng vào quá trình sửa đổi, bổ sung Hiến pháp năm 2013.

Sửa đổi một số điều căn bản phục vụ yêu cầu tinh gọn bộ máy

Sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 là nhiệm vụ hệ trọng, tạo nền tảng cho bộ máy tinh gọn, hiệu quả, dành nguồn lực cho phát triển đất nước, chăm lo an sinh xã hội được tốt hơn. Tại Kỳ họp này, việc sửa đổi, bổ sung Hiến pháp sẽ chỉ tập trung vào 8/120 Điều, phục vụ yêu cầu tinh gọn bộ máy, không mở rộng ra lĩnh vực khác

Tại dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp đề xuất sửa đổi Điều 110 về phân định các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam nhằm thực hiện chủ trương của Trung ương, Bộ Chính trị và Ban Bí thư về tổ chức chính quyền địa phương hai cấp.

Dự thảo không liệt kê cụ thể các loại đơn vị hành chính mà chỉ nêu rằng đơn vị hành chính bao gồm tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, các đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập.

Lý giải việc này, Phó Chủ nhiệm Uỷ ban Pháp luật và Tư pháp Nguyễn Phương Thuỷ cho biết, lý do là để rút kinh nghiệm từ Điều 110 của Hiến pháp hiện hành, vốn quy định quá cụ thể, dẫn đến thiếu linh hoạt trong tổ chức đơn vị hành chính. Hơn nữa, cụm từ “đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương” đã được sử dụng tại Điều 74, Điều 76, và Điều 86 của Hiến pháp, quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ, nên việc sử dụng cụm từ này không phải là mới và vẫn phù hợp với các quy định hiện hành.

Trong quá trình xây dựng và biên tập dự thảo Nghị quyết, một số ý kiến còn băn khoăn về quy định chuyển tiếp tại khoản 3, Điều 2, liên quan đến việc chỉ định các chức danh thuộc HĐND và UBND tại các đơn vị hành chính hình thành sau sắp xếp.

Đại biểu cho rằng cơ chế chỉ định này phù hợp, bởi nhiệm kỳ của HDNĐ tại các đơn vị hành chính hiện nay chỉ kéo dài đến đầu năm 2026, thời gian còn lại rất ngắn. Việc sắp xếp đơn vị hành chính lần này diễn ra trên quy mô toàn quốc, với quy mô lớn, như nhập ba tỉnh thành một hoặc nhập 57 xã thành một đơn vị hành chính cấp xã.

Sự thay đổi này khiến các đại biểu HĐND tại các đơn vị trước sắp xếp khó có điều kiện theo dõi, đánh giá chính xác năng lực, trình độ, và khả năng đảm đương công việc của các cán bộ sẽ đảm nhiệm vị trí lãnh đạo tại đơn vị hành chính mới. Vì vậy, chỉ định là giải pháp hợp lý.

Tuy nhiên, về thẩm quyền chỉ định, vẫn còn một số ý kiến băn khoăn. Dự thảo quy định Ủy ban Thường vụ Quốc hội chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch, ủy viên, Trưởng ban, và Phó Trưởng ban của HĐND cấp tỉnh. Quy định này phù hợp với thẩm quyền phê chuẩn hiện nay của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đối với các chức danh do HĐND bầu, chỉ bổ sung thêm Trưởng ban. Đối với cấp xã, dự thảo quy định Thường trực HĐND cấp tỉnh chỉ định Chủ tịch, Phó Chủ tịch, Trưởng ban của HĐND cấp xã, cũng như Chủ tịch và Phó Chủ tịch UBND cấp xã.

Quy định này gây băn khoăn về nguyên tắc quản lý hành chính, bởi theo luật hiện hành, Chủ tịch UBND cấp trên phê chuẩn các chức danh do HĐND cấp xã bầu, còn cấp tỉnh do Thủ tướng Chính phủ phê chuẩn. Việc giao Thường trực HĐND cấp tỉnh chỉ định các chức danh cấp xã có thể chưa phù hợp với nguyên tắc quản lý hành chính, mặc dù phù hợp với Kết luận số 150 của Bộ Chính trị. Đo đó, đại biểu đề nghị các cấp có thẩm quyền cân nhắc điều chỉnh thẩm quyền chỉ định để đảm bảo phù hợp hơn với nguyên tắc quản lý hành chính hiện nay.