Chùa Vẽ - di tích có ý nghĩa đặc biệt trong lịch sử đấu tranh giữ nước

Ngôi chùa nằm ngay ở vị trí cửa ngõ thành phố Bắc Giang hướng từ Lạng Sơn về Hà Nội, là địa bàn quan trọng trong trận chiến Chi Lăng - Xương Giang, năm 1427.

Chiến thắng tại thành Xương Giang có ý nghĩa quyết định thắng lợi của cuộc Khởi nghĩa Lam Sơn do Lê Lợi, Nguyễn Trãi lãnh đạo sau 10 năm chiến đấu. Chiến thắng ghi dấu mốc chấm dứt 20 năm đô hộ tàn bạo của nhà Minh, quyết định nền độc lập dân tộc vào thế kỷ XV.

Nhắc đến trận chiến Chi Lăng - Xương Giang phải nhắc tới địa danh làng Vẽ nơi chùa Vẽ tọa lạc. Nhắc đến chùa làng Vẽ phải nhắc thêm cả chùa làng Thành.

Dân Bắc Giang nhiều người biết đến giai thoại về sự tích tên gọi làng Thành, làng Vẽ.

Chùa Vẽ gắn với đời sống tín ngưỡng của người dân Bắc Giang (hình ảnh chùa Vẽ trước khi chưa xảy ra hỏa hoạn).

Trong trận chiến Chi Lăng - Xương Giang ở địa điểm thành Xương Giang, để ngăn quân xâm lược cha ông ta đã cho xây thành kiên cố ở phía trước, phía sau thì dựng thành lũy giả tạo cảm giác điệp trùng khiến quân thù chùn bước. Vị trí bên ngoài, thành lũy xây thật giờ đây gọi là làng Thành, ở phía bên trong thành lũy giả được gọi là làng Vẽ.

Chùa Vẽ và chùa Thành là hai ngôi chùa gắn liền với đời sống tín ngưỡng, tâm linh của người dân Bắc Giang nói riêng, xứ Kinh Bắc nói chung. Hai ngôi chùa chỉ cách nhau vài trăm mét đường đi bộ, chính hội được tổ chức ngày mồng 7 tháng Giêng hằng năm. Ngày nay, khi Bắc Giang cho xây dựng đền Xương Giang và mở rộng quy mô lễ hội Xương Giang thành hội trọng điểm của tỉnh, hội chùa làng Thành, làng Vẽ nằm trong quần thể lễ hội lớn này.

Tôi được sinh ra ở trên chính mảnh đất này và suốt tuổi thơ tôi gắn liền với những ngày đầu xuân lẽo đẽo theo hai chị ruột; sau lớn hơn thì cùng bọn trẻ con trong khu tập thể nô nức đi trẩy hội làng Thành, làng Vẽ. Trung tâm của hai hội nằm ở hai ngôi chùa.

Tôi nhớ mãi chùa làng Vẽ có thiết kế đẹp, theo kiểu chùa truyền thống, chùa có những pho tượng cổ, đến tận bây giờ tôi không thể quên tượng hai ông hộ pháp rất to đẹp và uy nghiêm được tạc bằng đất ở hai gian bên tả bên hữu của chùa, nền chùa trong ký ức của tôi cũng là nền đất nện.

Đã rất lâu rồi không có dịp được vãn cảnh chùa, dự ngày hội chùa nhưng ký ức về tuổi thơ gắn liền với chùa Vẽ, chùa Thành cùng niềm tự hào về chiến thắng Chi Lăng - Xương Giang thì không bao giờ phai nhòa trong trái tim tôi.

Sự việc cháy chùa Vẽ hết sức đáng tiếc, nhất là khi đang gần kề với mốc kỷ niệm 600 năm Chiến thắng Chi Lăng - Xương Giang sẽ diễn ra vào năm 2027.

Hiện các lực lượng chức năng đã nhanh chóng vào cuộc để tìm nguyên nhân vụ hỏa hoạn và khắc phục hậu quả. Mong rằng Bắc Giang sớm khôi phục lại chùa với những cảnh quan như đã hiện hữu trước đây.

Nhà nghiên cứu văn hóa NGUYỄN QUANG LONG