EU nới lỏng các quy định phát triển bền vững

Bước ngoặt trong chiến lược phát triển bền vững

Liên minh châu Âu (EU) đang tiến hành một bước đi mang tính điều chỉnh sâu sắc trong chính sách phát triển bền vững. Đó là nới lỏng quy định về thẩm tra trách nhiệm doanh nghiệp (Corporate Due Diligence Law).

Theo quyết định mới nhất của Nghị viện châu Âu (EP), chỉ những công ty có trên 5.000 nhân viên và doanh thu từ 1,5 tỷ Euro/năm trở lên mới phải tuân thủ các nghĩa vụ thẩm tra chuỗi cung ứng, cao hơn nhiều so với ngưỡng 1.000 nhân viên và 450 triệu Eeuro được thông qua trước đó. 

Quy định này từng được xem là công cụ chủ chốt để buộc doanh nghiệp rà soát tác động môi trường, lao động và nhân quyền trong toàn bộ chuỗi sản xuất, cung ứng, qua đó ngăn chặn các thảm họa tương tự vụ sập nhà máy may Rana Plaza tại Bangladesh năm 2013.

Tuy nhiên, chỉ sau một năm được thông qua, đạo luật đã đối mặt với làn sóng phản ứng gay gắt từ giới doanh nghiệp. Các tập đoàn lớn như TotalEnergies, Siemens cùng gần 50 công ty châu Âu khác đã đồng loạt kêu gọi lãnh đạo Đức và Pháp “bãi bỏ hoặc hoãn thi hành” quy định, cho rằng nó làm tăng gánh nặng hành chính, cản trở đầu tư và khiến châu Âu mất lợi thế cạnh tranh trước các nền kinh tế linh hoạt hơn.

Không chỉ áp lực nội khối, yếu tố bên ngoài, đặc biệt là mối quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương, cũng ảnh hưởng rõ nét. Mỹ nhiều lần bày tỏ lo ngại rằng các quy định khắt khe về chuỗi cung ứng xanh của EU có thể gây cản trở thương mại, trong khi nhiều tập đoàn năng lượng và công nghiệp Mỹ như Exxon Mobil đã tích cực vận động hành lang nhằm nới lỏng khung pháp lý này.

Trước áp lực đó, Ủy ban châu Âu đã giới thiệu gói “Omnibus” hồi tháng 2/2025, hướng tới “đơn giản hóa hành chính và tăng tính dự đoán” cho doanh nghiệp, giảm bớt nghĩa vụ báo cáo trong các chỉ thị phát triển bền vững như CSDDD (Chỉ thị Thẩm tra Trách nhiệm Doanh nghiệp) và CSRD (Chỉ thị Báo cáo Phát triển Bền vững). Theo các nghị sĩ ủng hộ, đây là sự điều chỉnh cần thiết để doanh nghiệp châu Âu có thể tồn tại và phát triển trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng khốc liệt. 

Tuy nhiên, quyết định này cũng làm dấy lên tranh cãi gay gắt trong giới chính trị và học thuật châu Âu. Nhiều cựu lãnh đạo EU, trong đó có Sanna Marin (Phần Lan) và Josep Borrell, đã đồng ký tên trong một bức thư ngỏ kêu gọi bảo vệ bộ khung pháp lý ban đầu, cho rằng việc nới lỏng tiềm ẩn 1 số rủi ro. 

Về phía Nghị viện, nhóm nghị sĩ bảo thủ do ông Jörgen Warborn dẫn đầu khẳng định việc sửa đổi luật là “bước đi cần thiết để cân bằng giữa lý tưởng và thực tiễn”. Ông cho rằng các quy định mới “mang lại khả năng dự đoán và sự linh hoạt cần thiết cho doanh nghiệp”, giúp họ tái đầu tư và tạo việc làm thay vì sa vào thủ tục hành chính.

Dù còn nhiều tranh cãi, động thái này cho thấy EU đang bước vào một giai đoạn điều chỉnh quan trọng trong chính sách phát triển bền vững. Sau giai đoạn đặt nặng mục tiêu môi trường và xã hội, châu Âu buộc phải đối diện với bài toán cân bằng giữa quy định và tăng trưởng, giữa việc dẫn đầu xu hướng xanh và đảm bảo khả năng cạnh tranh của nền kinh tế thực.

Kinh nghiệm từ các khu vực khác

Trong khi châu Âu tranh luận về việc nới lỏng các quy định, nhiều khu vực khác trên thế giới lại tập trung cải cách thủ tục hành chính như một giải pháp trực tiếp để thúc đẩy năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp.

Tại châu Á, những mô hình thành công có thể thấy rõ ở Singapore, Hàn Quốc và Việt Nam, nơi chính phủ tập trung vào việc “gỡ rào cản” thay vì “nới luật”.

Singapore duy trì hệ thống một cửa điện tử (One-Stop Business Licensing) giúp doanh nghiệp hoàn tất toàn bộ thủ tục đăng ký, thuế, bảo hiểm chỉ trong vài giờ. Chính phủ nước này liên tục cập nhật cơ sở dữ liệu doanh nghiệp theo thời gian thực, tự động loại bỏ hoặc sáp nhập các quy định trùng lặp giữa các cơ quan.

Hàn Quốc lại chọn hướng đơn giản hóa giám sát tuân thủ, doanh nghiệp chỉ cần khai báo một lần cho toàn bộ chuỗi cung ứng, sau đó hệ thống AI của Bộ Công nghiệp tự động đối chiếu với cơ sở dữ liệu về môi trường và lao động. Cách làm này không chỉ giảm chi phí hành chính mà còn giúp chính phủ có nguồn dữ liệu chuẩn xác để hoạch định chính sách phát triển bền vững.

Ở khu vực Bắc Mỹ, Mỹ và Canada áp dụng chiến lược “regulatory sandbox”, môi trường thử nghiệm có giới hạn cho các lĩnh vực đổi mới như năng lượng tái tạo hay fintech. Cách tiếp cận này giúp doanh nghiệp thử nghiệm mô hình mới mà không phải chịu toàn bộ gánh nặng pháp lý, đồng thời cho phép chính phủ thu thập dữ liệu thực tế trước khi điều chỉnh quy định chính thức.

Tại Trung Đông, Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) cũng nổi bật với mô hình “Chính phủ không giấy tờ”, đặt mục tiêu số hóa hoàn toàn mọi dịch vụ công vào năm 2030. Dubai đã thành lập “Hội đồng Thúc đẩy Môi trường Kinh doanh” để rà soát định kỳ mọi quy định ảnh hưởng đến doanh nghiệp, đảm bảo mọi văn bản pháp lý mới đều có thời hạn đánh giá lại sau 5 năm.

Nhìn rộng ra, các nỗ lực cải cách này đều hướng tới cùng một mục tiêu: tạo ra khung pháp lý vừa đủ chặt chẽ để duy trì kỷ luật thị trường, vừa đủ linh hoạt để doanh nghiệp có thể sáng tạo và phát triển.

Đặc biệt, thay vì chỉ tập trung nới lỏng hoặc siết chặt luật, chính phủ cần đầu tư vào cơ chế đánh giá hiệu quả chính sách, từ đó điều chỉnh dựa trên dữ liệu thực tiễn. Cải cách hành chính, nếu được thực hiện có hệ thống, có thể trở thành công cụ thúc đẩy phát triển bền vững mà không đánh đổi môi trường hay đạo đức kinh doanh.

Trong bối cảnh toàn cầu đang tìm lại sự cân bằng giữa tăng trưởng và trách nhiệm, những gì EU đang trải qua cũng là thách thức chung của thế giới, làm sao để nền kinh tế xanh không trở thành “gánh nặng”, mà là động lực đổi mới và hội nhập. Các quốc gia đang phát triển, trong đó có Việt Nam, có thể học hỏi từ cả hai mặt, sự nghiêm cẩn của châu Âu và tính thực dụng của châu Á, để tìm ra con đường riêng trong quá trình xây dựng môi trường kinh doanh minh bạch, bền vững và hiệu quả.